Πόθος, Σεξουαλικότητα, Κοινωνική αποδοχή
Γενικά
Η νέα οπτική του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος και της προώθησης της Χάρτας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, φέρνει στο προσκήνιο την εξέταση και αναδιαπραγμάτευση των στερεοτύπων φύλου, όπως αυτά εκφράζονται στην υδρόγειο. Αλλού λίγο, αλλού πολύ, το τι χρειάζεται ένα άτομο προκειμένου να αισθάνεται ποθητό και να αντιμετωπίζει τις συμπεριφορές του περιβάλλοντός του, είναι πλέον "υπό το μικροσκόπιο". Με έναυσμα την από-αντικειμενοποίηση της γυναίκας, την αποδόμηση της "τοξικής πατριαρχίας" και την ορθολογικοποίηση της αντιμετώπισης του σεξουαλικού προσανατολισμού & έκφρασης, ο στερεοτυπικός "δυτικός" τρόπος που συμβολοποιεί τα δύο παραδοσιακά φύλα και τους αποδίδει "σταθερές" ποιότητες -μαζί με την αντίστοιχη αποδοχή και ποθητότατα τους- κλυδωνίζεται. Μέσα σε αυτό, η σηματοδοσία, το παρουσιαστικό, η πρώτη (και όχι μόνο) εντύπωση διαμέσου της ένδυσης, γίνεται όλο και πιο σημαντική μια και είναι παραδοσιακά μια «ευαίσθητη» καθημερινή διαδικασία. Η "διαπραγμάτευση" του φύλου μέσα από την ένδυση, την κίνηση και έκφραση του σώματος, την υιοθέτηση συμπεριφορών, είναι φαινόμενα που εξετάζονται πια με άλλο μάτι. Φαίνεται λοιπόν απαραίτητο να ψάξουμε να βρούμε το βάθος στο οποίο φτάνει κάτι τόσο φαινομενικά επιφανειακό όπως το ένδυμα, όπως και το πώς το επιτυγχάνει.
Πόθος
Κατά την εκκίνηση της ζωής μας, οι περισσότεροι από εμάς φροντιζόμαστε από σημαντικούς άλλους και ως εκ τούτου επιβιώνουμε. Σε αυτήν την αρχή, είμαστε πραγματικά εγωιστικά πλάσματα που για να κρατηθούμε στη ζωή χρειάζεται να μας θέλουν πάρα πολύ και όχι απλά να ανεχθούν την παρουσία μας. Παίρνουμε μια εικόνα του εαυτού μας μέσα από τις αντιδράσεις («τα μάτια») των άλλων. (Kegan J. 2010). Έτσι ζούμε για πρώτη φορά τον πόθο. Η τροφή, η φροντίδα και καθαριότητα, η τρυφερότητα προς εμάς, μας μαθαίνει πώς είμαστε ποθητοί (ποθώ-με ποθούν). Υπάρχουν είδη πόθου; Είπαμε για τον αρχικό προ-σεξουαλικό πόθο, και προχωράμε με την είσοδο στην εφηβεία στον σεξουαλικό. Μέσα σε αυτή τη διαδικασία είναι και η εξωτερική εμφάνιση, που περιλαμβάνει την ένδυση κάνοντάς την μια κομβική διεργασία. (Bolich G.G. 2006). Από τα εσώρουχα που παραπέμπουν σε προσωπικές στιγμές, έως την υπόδηση, τα αξεσουάρ, τα ρούχα, την κόμη, ακόμα και τα αρώματα, υπάρχουν κάποια πρότυπα που απλά υπάρχοντας ορίζονται «ποθητά» από την κουλτούρα, ακόμα κι αν δεν είναι σεξουαλικά ποθητά για το κάθε άτομο. Δεδομένου ότι η αυτοεκτίμησή μας απαιτεί μια κατανοητή εικόνα εαυτού (Rippon G. 2019), οι εμπειρίες μας επιβάλλουν το τι μας είναι σημαντικό, όμορφο, αποδεκτό, ποθητό (May R. 1982). Σε καμία περίπτωση δεν είναι οικουμενικά και διαχρονικά συμπεριληπτικό, όμως στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η υιοθέτηση των στερεοτύπων συμφωνεί στο μήνυμα που έδινε η συγκεκριμένη εικόνα τόσο στο συνειδητό, όσο και στο ασυνείδητο. Αυτά τα στερεότυπα για δεκαετίες –αν όχι χιλιετίες- βασίζονταν στην επιτέλεση των φύλων με αντιστάθμιση των ρόλων της δυαδικότητας ως «γυναίκα ποθητή-μητέρα-φροντίδα-είμαι» και «άνδρας δυνατός-πατέρας-έχων πόρους-κάνω» και ότι συνεβάδιζε με αυτή τη ρητορική, «ταίριαζε» καλύτερα στο κοινωνικό στάτους και την έννοια της «σημαντικότητας» (Butler J. 1990, Foucault M. 1978).
Σεξουαλικότητα
Για πολύ καιρό, την σεξουαλικότητα την αποδίδαμε κοινωνικά (επίσημα) σε κάτι «μαγικό» όσο και σταθερό. Όσο οι πτυχές της εξελικτικής διαδικασίας που αφορούσαν τις ανθρώπινες σχέσεις ήταν κρυμμένες, στο μυαλό του «καθημερινού ανθρώπου» οι μόνες σταθερές, ήταν αυτές που έθεταν οι εκάστοτε κοινωνίες (πχ. το «σωστό» ντύσιμο το αποφάσιζαν οι προύχοντες της φυλής). Με την έλευση της εξελικτικής ψυχολογίας και την διεύρυνση της γενετικής, πέρα από τις βιολογικές γενικότητες (Fine C. 2017, Weiner J. 1995), φτάνουμε σε σημείο να μπορούμε να διαχωρίσουμε το φύλο, από την έκφρασή του και τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Αυτό έχει ως συνέπεια να αντιλαμβανόμαστε την σεξουαλικότητα κοινωνικά, διαφορετικά από τα παλαιότερα «ξύλινα» πρότυπα. Αυτό όμως δεν μας σταμάτησε από το να έχουμε συχνά μια σχέση «λατρείας - μίσους» τόσο με τους πόθους μας (ατομικούς και συλλογικούς) όσο και με τον ερωτισμό, τη σεξουαλικότητα, όπως αυτή οριζόταν από τα επικρατέστερα φύλα του |άνδρα| και της |γυναίκας| (πλέον μέσα σε απόλυτα, μιλώντας για αρρενωπότητες και θηλυκότητες) που όριζαν το «σωστό» της εποχής και του τόπου αλλά και το επέβαλαν κοινωνικά, προκειμένου μεταξύ άλλων, να αποφεύγεται η εσωτερική σύγκρουση που δυσκολεύει την καθημερινότητα και μπορεί να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις. . Η συμμετοχή του εαυτού στην διαμόρφωσή του (Doidge N. 2007), μαζί με το περιβάλλον του, είναι μια κατάκτηση του ανθρώπου που δίνει το στίγμα της έννοιας «σεξουαλικότητα» πλέον.
Κοινωνική αποδοχή
Πως λοιπόν θα είμαι αποδεκτό μέλος της κοινωνίας; Πως θα έχω ενεργό ρόλο σε αυτή και πως θα ξέρω/έχω τη θέση μου; Δεδομένου πως η σεξουαλικότητα και ο πόθος ανέκαθεν (και ιστορικά) χρησιμοποιούνταν για τον κοινωνικό έλεγχο(Butler J 1994, Foucault M. 1978), τόσο από τους έχοντες τα μέσα και την επιρροή, όσο και αυτών που εκουσίως ήθελαν να είναι «καθημερινοί άνθρωποι» -οι έχοντες εξασφαλισμένη την αποδοχή/θέση τους στην κοινωνία. Η ενδυμασία, ο ιματισμός και η εξωτερική εμφάνιση επιτρεπόταν να έχει τόση διαφορά από τη μόδα, όσο δεν φαινόταν να αντιτίθεται στους σκοπούς και στο ρεύμα της κοινωνίας. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί αν δεχθούμε πως είμαστε «κατασκευασμένοι» έτσι ώστε να είμαστε συνδεδεμένοι (Hari J. 2015), πως το ανήκειν εξακολουθεί να είναι θέμα επιβίωσης και πως η όποια δυσκολία στο να διαχωρίσουμε το «εγώ» από το «αυτό» είναι κάτι που το αντιμετωπίζουμε όταν προκύψει κάποια αμφισβήτηση αυτού (Perry G. 2017). Αν και ακόμα υπάρχει «πολεμική» από μεγάλο μέρος, ακόμα και των πιο ελευθέριων κοινωνιών, που πασχίζουν, είτε να «κρατήσουν την παράδοση» (η ένδυση του «άνδρα παλαιάς κοπής» πχ), είτε να «αποδιώξουν το ανώμαλο», είτε «να πολεμήσουν τον εκφυλισμό» -και άλλες αντίστοιχες υπεραπλουστευτικές προτάσεις- υπάρχει ένα εμφανές κίνημα, ισοτιμίας των φύλων, αποδοχής της διαφορετικότητας και εξερεύνησης της προσωπικής έκφρασης, βασισμένες στην Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Είναι πλέον εποχές που ένδυση είναι απλώς μια έκφραση που δεν καταδεικνύει κάποια αδυναμία ή «λάθος» αλλά απλά μία ακόμα έκφραση εαυτού που ψάχνει να έρθει σε επαφή με μεγαλύτερο μέρος του συναισθηματικού του κόσμου, αλλά και να συνδεθεί με άλλες εκφράσεις ανά τον πλανήτη (Bolich G.G. 2007, Perry G. 2017, Godzisz P. / Viggiani G. 2018).
Τελικά
Υπάρχει μια αντιφατική σχέση μέσα στο "εγώ ντύνομαι για μένα, όχι για τους άλλους" αφού η ένδυση εμπεριέχει εξωτερική σηματοδοσία εκτός του «εγώ». Αφενός ή σχέση με τον εαυτό, την μοναδικότητα, αφετέρου η σύνδεσή μας με το περιβάλλον μας ως δύο πόλοι. Το πόσο συμμετέχει η σεξουαλικότητά και η έκφραση αυτής στο πως ντυνόμαστε, είναι κάτι το ρευστό. Το "εξωτερικό δέρμα μας" μπορεί να αλλάζει ανάλογα με το πως αισθανόμαστε μεν, έχει όμως και κοινωνικό αντίκτυπο, μια και οι άλλοι οπτικά αντιλαμβάνονται και κατηγοριοποιούν χρησιμοποιώντας στερεότυπα. Η περαιτέρω παρατήρηση και μη κριτική δεν έρχεται αυτόματα σε όλον τον κόσμο και η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα μας καλεί να επανεξετάσουμε τα "στεγανά" μας, τις συνήθειες, τις εκφράσεις και τη σημασία που δίνουμε στην παρουσίασή ημών και των διαφορετικών "άλλων". Σε έναν κόσμο που το «φαίνεσθαι» αποτελεί σημαντικότατο κεφάλαιο για την περιβολή μας στο περιβάλλον και πρεσβευτής αυτού είναι η ενδυμασία μας, είναι καλό να αναρωτηθούμε τι θέλουμε να σηματοδοτούμε, τι σημαίνουν τα «κανονικά» μας ρούχα και τι τους αποδίδουμε όταν μας καλύπτουν –όσο μας καλύπτουν- στις διάφορες ώρες της ημέρας ή της νύχτας μας. Αυτή είναι μία ευκαιρία να δούμε τι σημαίνει το «να αισθανθώ και λίγο γυναίκα» ή το «να σέβομαι τα παντελόνια που φοράω». Αν και λέμε πως «το ράσο δεν κάνει τον παπά» και πως «δεν πρέπει να κρίνουμε ένα βιβλίο από το εξώφυλλό του» καλό είναι να αποδεχθούμε την απαραίτητη φύση της παρουσίασης, προκειμένου να περιγράφουμε συνειδητά, καθημερινά την ιστορία μας σε σχέση με τους ρόλους που παίζουμε στο περιβάλλον μας, σχεδόν σαν ηθοποιοί. Είναι λοιπόν σχεδόν τραγελαφικό να αναζητούμε τόσο επίμονα το πώς δείχνει αυτό που φορέσαμε σήμερα και να μην δίνουμε τη σημασία που πρέπει, στο πως το επιλέξαμε, το πως μας κάνει να αισθανόμαστε και πως καταλήξαμε σε αυτό.
Ούτως ή άλλως, δικαιούμαστε να αισθανόμαστε, όπως και ότι αισθανόμαστε, και είναι ευθύνη μας τι θα κάνουμε με αυτό (Goodman/Fallon 1995).
Βιβλιογραφία:
· Butler, J. (1990). Gender Trouble (second edition). Routledge.
· Fine, C. (2017). Testosterone Rex: Myth of Sex, Science and Society. W. W. Norton & Company.
· Foucault, M. (1978). The History of Human Sexuality (orig. Histoire de la sexualite). Editions Gallimard
· Hari, J. (2015). Chasing the Scream: The First and Last Days of the War on Drugs. Bloomsbury USA.
· Kegan, J. (2010). The Temperamental Thread: How Genes, Culture, Time and Luck make Us Who We Are. Dana Press.
· Perry, G. (2017). The Decent of Man. Penguin Books.
· Weiner, J. (1995). The Beak of the Finch: A Story of Evolution in Our Time. Vintage.
· Goodman, M. L., & C., Fallon. B. (1995). Pattern Changing for Abused Women: An Educational Program. Safe Publications Inc.
Εικόνα: American Gothic- Grant Wood από το site της wikipedia
Σημείωση: Πρώτη παρουσίαση του άρθρου στο περιοδικό της Ελληνικής Εταιρίας Συμβουλευτικής, Ιούνιος 2022