...ή αλλιώς... "Όταν η άποψη κάποιου, γκρεμίζει τα όνειρα μου..."
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, βλέπουμε συχνά φίλους να αναρτούν ρητά που ενθαρρύνουν να γίνουμε μια καλύτερη έκδοση του εαυτού μας.
Τις προάλλες, ένας δικός μου άνθρωπος ανέβασε σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης μια εικόνα που έλεγε "Να είσαι εκεί", με την το σχόλιό του να μιλά για τη σημασία που έχει οι άνθρωποι "να είναι εκεί" στις σημαντικές στιγμές, όταν χρειάζεται. Ως γνωστός "δικηγόρος του διαβόλου", αναφέρθηκα στη διαφορά του "να είσαι εκεί" με το "να είσαι εδώ" (η απόσταση εκεί-εδώ ήταν το ερωτηματικό) αναρωτούμενος αν αυτό έχει σημασία για το κοντά-μακρυά. Σε ένα από τα σχόλια, μία οπτική ήταν πως, με το σχόλιό μου, "γκρεμίζω όνειρα". Και αυτό με προβλημάτισε πολύ.
Αναρωτήθηκα, πόσο εύκολο ήταν να γκρεμίσω κάτι τόσο σημαντικό όσο τα όνειρα κάποιου;
Μπορώ να συνδεθώ με το "μας ξενέρωσες ρε φίλε". Έχω βρεθεί συχνά από τη μεριά αυτού που "ξενερώνει" (βλ απογοητεύεται και εγκαταλείπει) μετά από ένα σχόλιο που λέγεται όταν πιστεύω ότι με αφορά. Όταν το σχόλιο είναι από κάποιο άτομο που είναι σε άλλη νοητική φάση, και είτε εκτροχιάζει το νόημα αυτού που θέλω να πω, είτε φέρνει απλά και κατάφορα μιαν αντίρρηση που μοιάζει εκτός της στιγμής που έχω φτιάξει στο μυαλό μου. Εκεί έχω αισθανθεί απογοήτευση, θυμό, θλίψη και γενική ανησυχία για το όταν έχω ξεκινήσει αυτό το εσωτερικό ταξίδι σε κάποια ιδέα μου, με κάποια έμπνευση προςκάποια απόλαυση κλπ. και τελικά μου δίνεται η αίσθηση πως "κολυμπάω σε ζελέ" ή "κόντρα στο ρεύμα του ποταμού", δηλαδή ότι γενικά έχω "το κοινό μου" σε αντίθεση, με αντίρρηση, αποσυνδεδεμένο.
Ρωτώντας γύρω μου, και με την εμπειρία φίλων που έχουν τη λεγόμενη "ρετσινιά του καταστροφολόγου", αφουγκράζομαι το αν τελικά έχω την τάση να τα ισοπεδώνω όλα, σαν το παιδάκι που του λένε πως θα πάρει παγωτό αύριο -όχι σήμερα- και αυτό αρνείται να το δεχτεί. Αναρωτιέμαι μήπως είμαι από την απέναντι πλευρά όλων αυτών που έχουν όραμα και κίνητρο, που προσπαθούν για καλύτερες συνθήκες στον τομέα που δραστηριοποιούνται. Μήπως τελικά είμαι ο καταστροφέας όλης αυτής της "θετικής σκέψης"; Έχω κι εγώ ακούσει το ρητό πως "ένας απαισιόδοξος είναι κατά βάση ένας καλά ενημερωμένος αισιόδοξος". Πέραν του χιουμοριστικού του ρητού, και με την εμπειρία που έχω αυτή την εποχή από τον καταιγισμό κακών ειδήσεων και γενικής απόγνωσης που επικρατεί, μπαίνω στη διαδικασία να αναρωτηθώ τι είναι καν η "αισιοδοξία" και τι ρόλο παίζει στη ζωή μου (μας;).
Μοιάζει να είναι δύο τα "στρατόπεδα":
Από τη μία αυτοί που είναι κατά βάση αισιόδοξοι, και που εξηγούν τα όποια κακώς κείμενα με κάποια δικαιολογία που τα θέτει ως ατυχήματα/ατοπήματα.
Από την άλλη, είναι αυτοί που γενικά βλέπουν "το ποτήρι μισοάδειο" και θεωρούν πως ότι κι αν κάνουν δεν έχει νόημα και πως όλα θα πάνε κατά διαόλου διότι είναι αναπόφευκτο ("μα καλά μαγνήτη έχω;").
Και οι δύο μελλοντολογικές απόψεις (εκτιμήσεις) πάντως στερούνται αποδεικτικών.
Σημείωση: Οι ενδείξεις δεν είναι αποδείξεις.
Να δούμε τα δεδομένα μας:
Ο εγκέφαλός μας έχει την αυτόματη τάση να αναγνωρίζει μοτίβα και να κρίνει το συντομότερο που χρειάζεται για την ασφάλειά μας, την επικινδυνότητα του μοτίβου που αντιλαμβάνεται (πχ, επειδή ΚΑΙ μου έχουν πει οι γονείς μου πως "οι ξένοι είναι κακοί", ΚΑΙ όταν γνώρισα ένα παιδάκι στην παιδική χαρά με χτύπησε, μαθαίνω πως πρέπει να αποφεύγω τους ξένους).
Όταν έχω επιβεβαιώσει ένα μοτίβο και έχω δομήσει μια θεωρία, μου είναι πιο εύκολο να την επιβεβαιώσω και "να έχω δίκιο" από το να αμφισβητήσω αυτό που έχω ήδη αποφασίσει. Να πούμε πως ισχύει λογικότατα με κριτήριο την τάση για, εκ πρώτης όψεος, εξοικονόμηση ενέργειας. (πχ Αν πιστεύω πως "οι ξένοι είναι κακοί" κάθε φορά που βλέπω κάποιον που δε γνωρίζω όχι μόνο θα φοβάμαι, αλλά με το που θα ακούσω πως κάποιος "ξένος" έκανε κάτι κακό, θα επιβεβαιώνω την άποψή μου και θα την κάνω "γεγονός" αδιαμφισβήτητο που ίσως μάλιστα μοιραστώ με άλλους που με εμπιστεύονται).
Επειδή, φυσικά, δεν μπορούν να ταυτίζονται ή ακόμα και να συγκλίνουν όλες οι απόψεις των ανθρώπων γύρω μου, με τις δικές μου, φροντίζω να προσεγγίζω άτομα που μοιράζονται τις απόψεις μου, προκειμένου να ανήκω (πχ Οι ιθαγενείς/γνωστοί/ντόπιοι όπως θέλετε να το πείτε, δηλαδή "εμεις", ξεχωρίζουμε από τους "άλλους" τους ξένους/αγνώστους/νεοφερμένους κλπ που έτσι δικαιούμαστε περισσότερα).
Αντιστέκομαι σε μια διαφορετική άποψη -μπορεί μάλιστα να την εντάξω στην κατηγορία "αντίθετη"- διότι αν πειστώ για αυτήν, ίσως θα πρέπει να αλλάξω στάση και ενίοτε να έρθω σε αντιπαράθεση με την ομάδα που ανήκω. Αυτό αντιτίθεται στον κανόνα της λιγότερης προσπάθειας, όπως είπαμε, και έτσι αντιστέκομαι. "Δηλαδή τώρα θα πρέπει να αλλάξω"; "Και αν μείνω εκτός"; (ανεβαίνει η αδρεναλίνη και ενεργοποιείται η αμυγδαλή** στον κίνδυνο απομόνωσης)
Σκέφτομαι πως είναι πιο δύσκολο να έχουν άδικο "οι πολλοί" από ότι ο ένας (δηλαδή εγώ), διότι "δεν μπορεί, κάποιος θα το είχε δει". Η σκέψη "να αφήσω τους άλλους που ξέρουν να μου πουν ποιο είναι το σωστό" και τελικά εκεί να στηρίξω την άποψή τους ως δική μου, είναι επικρατούσα. Ειδικά μάλιστα όταν μιλάμε για το φαινόμενο που συστημικά και συνεργειακά λέμε "όχλο", τα πράγματα έχουν ενστικτώδη δράση.
Ωραία όλα αυτά. Όμως, πως φτάσαμε, από το " γκρεμίζεις όνειρα" στον όχλο;
Το κριτήριο και ο κοινός παρονομαστής είναι τα συναισθήματα: Αναφερόμαστε συχνά στην έννοια "κακά" ή "αρνητικά συναισθήματα" εννοώντας "δυσάρεστα συναισθήματα". Τα συναισθήματα είναι αυτά που έχουμε οι άνθρωποι, κατασκευαστικά, και έχουν προκύψει εξελικτικά για να μας προφυλάσσουν από κινδύνους, να διευκολύνουν την κοινωνική μας λειτουργία αλλά και να μας δίνουν ένα γρήγορο στίγμα σε σχέση με αυτά που συμβαίνουν στο περιβάλλον μας. Είναι εκεί πριν από το λογικό μας και αποτελούν κίνητρο για δράση. Το προς ποια κατεύθυνση θα δράσουμε εξαρτάται από το τι θεωρούμε μεγαλύτερο κίνδυνο (δηλαδή τι φοβόμαστε περισσότερο), το πως θα ξοδέψουμε τους λιγότερους πόρους (ενέργεια, χρήμα, χρόνος κλπ) και το πως θα έχουμε την καλύτερη αποδοχή από την... "αγέλη" μας. Εκεί, ίσως βρω απέναντί μου την "αγέλη" του άλλου. Από τα όνειρα στον όχλο λοιπόν, δηλαδή από τη διανόηση και τη φαντασία, στο ζωώδες και απτό, η διαδρομή είναι αισθητά πιο "κανονική" από ότι ίσως αρχικά έμοιαζε.
Φτάνουμε λοιπόν στο να υπάρχει αχανής απόσταση ανάμεσα σε αυτά που θα θέλαμε και ονειρευόμαστε και σε αυτά που πρακτικά βλέπουμε πως μπορούμε να προκαλέσουμε ή να ζήσουμε. Συχνά μάλιστα, είναι πιο εύκολο, αντί να σχεδιάσουμε στο χάρτη τη διαδρομή και να βάλουμε το ένα πόδι μπροστά από το άλλο -"το ταξίδι 10.000 χιλιομέτρων να ξεκινά με το πρώτο βήμα"- να λέμε "μπα, αυτό δε γίνεται" και το όποιο όνειρο να κατακρημνίζεται σαν πύργος από τραπουλόχαρτα στο μπουρίνι.
Η ανθεκτικότητα του ονείρου μου, για να κρατά ΚΑΙ στο χρόνο, ΚΑΙ στις συνθήκες, ΚΑΙ στις όποιες εκφρασμένες απόψεις των "άλλων", των πιθανών αρνητών, χρειάζεται να μην είναι ένας πύργος από τραπουλόχαρτα στην καταιγίδα. Ή τουλάχιστον αν είναι, ο πύργος αυτός, χρειάζεται να είναι από το σωστό υλικό, να έχει κόλλα, τη σωστή δομή, ευνοηκό προσανατολισμό απέναντι στον άνεμο και προστασία όσο γίνεται.
**Η αμυγδαλή είναι μια ομάδα νευρώνων, σε σχήμα αμυγδάλου που βρίσκεται κοντά στο εγκεφαλικό στέλεχος και θεωρείται μέρος του «πρωτόγονου» εγκεφάλου που αναλαμβάνει τις ενστικτώδεις λειτουργίες. Η αμυγδαλή έχει σχετιστεί με τα συναισθήματα, και ειδικά με τον φόβο, και τις αντιδράσεις σε αυτά.