(αν προτιμάτε μπορείτε να ακούσετε το podcast εδώ)
Όταν βγήκε το "Τα Σαγόνια του Καρχαρία" (Jaws 1975), όπως και με άλλες ταινίες τρόμου, ο κόσμος "ταρακουνήθηκε" από τον ρεαλισμό του καρχαρία, αλλά ακόμα περισσότερο από τα συναισθήματα, κυρίως τον τρόμο που μπορούσε να προκαλέσει αυτή η ταινία.
Τα βασικά στοιχεία της ήταν αφενός το πόση ανασφάλεια μπορούμε να νιώσουμε όταν κάτι τόσο επικίνδυνο μπορεί να βρεθεί τόσο κοντά μας χωρίς να το καταλάβουμε, και αφετέρου, πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε έναν φόβο σαν κι αυτόν, βγαίνοντας νικητές απέναντι σε αυτό που μας απειλούσε και μας φόβιζε.
Ο Roy Scheider, ήταν ο "ήρωας" που ανέλαβε να μας πάει αυτό το ταξίδι. Αρχικά φρόντισε να καταλάβει τι πραγματικά είχε να αντιμετωπίσει. Στην αρχή ήταν τόσο μυστήριο που μας ανησυχούσε το άγνωστο. Ακολουθήσαμε αυτήν την αρχή του ταξιδιού. Οι δύσπιστοι πέθαιναν και αυτός που κοίταζε με ρεαλισμό το πρόβλημα, φαινόταν απλά να έχει να λύσει ένα πρόβλημα. Όχι έναν άγνωστο τρόμο. Κι εμείς, αν και από πριν ξέραμε πως πρόκειται για ταινία, και ΞΈΡΑΜΕ πως ήταν "ψεύτικα" τα σκηνικά, ο φόβος που νιώθαμε ήταν πραγματικός -για αυτούς που "μπήκαν μέσα" στην ταινία. Όσο ήμαστε συνδεδεμένοι με το όραμα που μας παρουσιαζόταν, ήταν εξαιρετικά πραγματικός και τον ζούσαμε εκ του ασφαλούς, από την καρέκλα μας. Αυτό το τρομακτικό μυστήριο ήταν ένας ανθρωποφάγος καρχαρίας, όπως μας παρουσιαζόταν. Αλλά, ας δούμε τι ήταν αυτός ο καρχαρίας στην πραγματικότητα:
Ήταν ένα μηχανικό, πνευματικό κατασκεύασμα, φτιαγμένο να μοιάζει με καρχαρία όσο γινόταν. Κινούνταν σαν καρχαρίας, όπως το έβλεπε η κάμερα. Τα δυνατά σαγάνια, τα "ψυχρά μάτια", οι δυνατοί μυς και το σκληρό δέρμα. Ο μόνος του προάγγελος, ένα πτερύγιο στο βάθος, μακριά. Το τελικό, πρωτόγονο άρπαγμα και βίαιο χτύπημα γινόταν "από το πουθενά" και ήταν το ίδιο ανήλεο, είτε το γνωρίζει το θύμα, είτε όχι. Σαν να ήταν κάτι που έχει μίσος και μας έχει βάλει στόχο (γιατί είπαμε πως συνδεόμαστε -σαν σε όνειρο- με τους ηθοποιούς. Ήταν ρεαλιστικό;
Μάλλον όχι. Η αλήθεια, οι επιστήμονες λέγαν πως ήταν αρκετά μακριά από αυτό που παρομοίαζε, έναν μεγάλο ψάρι που είναι φτιαγμένο για να επιβιώνει, προτιμώντας το λίπος (οι άνθρωποι δεν είναι το προτιμότερο φαγητό του). Σε κάθε περίπτωση, ο καρχαρίας είναι ένα ζώο, είτε μας φοβίζει είτε όχι..
Μα, αν έβλεπες την διατομή του μηχανικού καρχαρία εκείνη τη στιγμή, θα έπαυε να σε φοβίζει; Αν ξέρεις πως κάτι είναι "ελεγχόμενο", έχει λιγότερο κίνδυνο;
Ή τι έλεγαν, οι Αυστραλοί, που συχνά αντιμέτωποι με μια πραγματικότητα των "Μεγάλων Λευκών" στη ζωή τους; Άλλαζε τίποτα για αυτούς; Ζώντας σε μια ήπειρο που αστειευόμενοι έλεγαν -και λένε ακόμα- πως ¨όλα θέλουν να σε σκοτώσουν", σαν να έχουν πάθει ανοσία στο φόβο. Μα, αυτοί δεν φοβούνται; Πόσο φοβούνται και τι;
Όλα είναι σχετικά και το νόημα στην προκείμενη περίπτωση των "Σαγονιών του Καρχαρία" είναι το αν κάποιος είναι διατεθειμένος να πάρει αυτό που έχει να του δώσει ο φημισμένος σκηνοθέτης Steven Spielberg και να κατέβει στα βάθη του Ωκεανού -μεταφορικά του πρωτόγονου φόβου μας- και να ζήσει ή καλύτερα, να επιζήσει. Ως μία οπτική του κόσμου για ένα παιδί -εμάς- κάποια πράγματα που μας τρομάζουν, είναι μέρος της φαντασίας μας. Αυτή η φαντασία, με τους αιώνες ήταν τρόπος επιβίωσης, καθότι μας προετοίμαζε για την πιθανότητα να κινδυνεύουμε.
Ας το πούμε λίγο πιο περιγραφικά, με παράδειγμα. Έχετε δει βίντεο στο διαδίκτυο, όπου γάτες γυρίζουν το κεφάλι τους και αντιλαμβάνονται πως ένα άκακο αγγούρι βρίσκεται δίπλα τους και πηδάνε τόσο ψηλά που είναι σχεδόν σαν καρτούν;
Είναι ανεξήγητο; Ας το δούμε εξελικτικά:
Η αρχαία γάτα που είδε το αγγούρι και το πέρασε για αγγούρι, έζησε. Οκ.
Η αρχαία γάτα που είδε το αγγούρι και το πέρασε για φίδι, Οκ.
Η αρχαία γάτα που είδε το φίδι και το πέρασε για φίδι, αναπήδησε τρομαγμένη, και τρέχοντας στην συνέχεια, έζησε. Οκ.
Η αρχαία γάτα που είδε το φίδι και το πέρασε για αγγούρι, μη κάνοντας τίποτα... δεν έζησε. Αυτές οι γάτες δεν υπάρχουν πια.
Καταλαβαίνετε πως δουλεύει; Στην χειρότερη περίπτωση, η γάτα που περνάει για φίδι το αγγούρι, θα ξοδέψει λίγη παραπάνω ενέργεια, ίσως να κουραστεί, ίσως να πεινάσει λίγο, αλλά δεν θα πεθάνει.
Ο φόβος είναι εξελικτική εξυπνάδα.
Πότε είναι χρήσιμος όμως;
Φαινομενικά, επειδή δεν προλαβαίνουμε να επεξεργαστούμε στα κλάσματα του δευτερολέπτου όλα τα δεδομένα, χρησιμοποιούμε την φαντασία μας. Η φαντασία μας, που χρησιμοποιούμε δεν έχει όρια; Είναι να είμαστε πάντα τρομαγμένοι; Πόσο μπορούμε να διατηρήσουμε αυτήν την κατάσταση; Όχι πολύ, διότι σε κατάσταση ανάγκης (φόβου) το σώμα μας σβήνει τις μη απαραίτητες λειτουργίες (πχ αυτό-επισκευή, πέψη) και μας προετοιμάζει για φυγή, μάχη ή απόλυτο πάγωμα. Αυτό σε μακρά διάρκεια, μας καταπονεί πολύ σοβαρά. Οπότε...;
Είναι διάφορες, οι παράμετροι που παίζουν ρόλο:
Πόσο συχνά αντέχουμε να τρομάζουμε και πόσο διαταράσσεται η ροή της ζωής μας;
Πως "επιστρέφουμε" σε μια συναισθηματική "κανονικότητα", βρίσκοντας μια λύση για την απειλή;
Τι μαθαίνουμε από τον παλιό φόβο/τρόμο μας, ώστε να βρούμε πιο μόνιμες και επαναλαμβανόμενες λύσεις για το μέλλον; Και τα δύο σημαντικότερα:
Πόσο πραγματικός είναι ο φόβος μας και
Πόσο πραγματική είναι η απειλή;
Για τα πρώτα 3 μπορούμε να πούμε πως μια -υποβοηθούμενη- παρατήρηση, μπορεί να μας διαφωτίσει και να μας δώσει τα εργαλεία για να μην είναι χρόνια η δυσκολία μας. "Μπορούμε να φτιάξουμε τα σπίτια μας στα δέντρα για να μην μας τρώνε οι αρκούδες", ας το πούμε και έτσι.
Για τό 4ο, είναι σημαντικό να ξέρουμε πως είναι 100% αληθινός ο φόβος γιατί είναι 100% αληθινή η πραγματικότητά μας. Μόνον αυτήν ξέρουμε, και κανενός άλλου. Όταν θα χρειαστεί να εμπιστευτούμε την πραγματικότητα κάποιου άλλου, για να πάμε αντίθετα σε αυτό που ξέρουμε και εμπιστευόμαστε, τα πράγματα θα είναι πιο δύσκολα. Σκεφτείτε πόσο δουλεύει να σας λένε "μη φοβάσαι". Αυτό όταν εμπιστεύεσαι είναι σχετικά λειτουργικό, αλλά όσο μεγαλώνουμε... λειτουργεί όλο και λιγότερο. Είναι θέμα εμπιστοσύνης.
Όσο για το 5... Ανεξάρτητα για το τι θα μας πει κάποιος άλλος: Είναι πραγματικότατη η απειλή, διότι είναι η δική μας οπτική της στιγμής που το ζούμε. Με την εμπειρία μας, δηλαδή με την βοήθεια άλλων χρονικών στιγμών και άλλων όντων γύρω μας, συχνά γίνεται πιο "κοινή" με άλλους. Οι εμπειρίες μας είναι ο δείκτης "ασφάλειας" που αισθανόμαστε. Μακάρι να μπορούσαμε να τις μεταδώσουμε, αλλά φαίνεται πως λεκτικά είναι δύσκολο. Πιο καλά να γίνει αλληγορικά ή παραστατικά (βλέπε μέσω μίας ταινίας;). Οι απειλές είναι εκπαιδεύσεις για τον εγκέφαλο μας, για το ορμονικό μας σύστημα, για τα ανθρώπινα συστήματα γύρω μας που χρειάζονται να ξέρουν που να μας κατατάξουν και να ξέρουν αν εμείς είμαστε απειλή για αυτά.
Τελικά, Είμαστε προβλέποντες το μέλλον, ή απλά κινδυνολόγοι;
Άλλωστε μην ξεχνάμε πως ο τρόμος, εκτός από προσωπική υπόθεση, γίνεται και κοινωνική (λέγε μας "όχλο") δικαιολογώντας την αυτοδικία, όπου πολλοί, μοιράζονται έναν φόβο και δρουν άμεσα χωρίς τις δομές εμπιστοσύνης, εκτός του "εδώ και τώρα".
Εν κατακλείδι, δεν είναι παρά η δική μας πραγματικότητά, οι εμπειρίες μας. Είναι οι φόβοι και οι τρόμοι μας, είτε τους παραδεχόμαστε είτε όχι, κάτι που δεν "περνά" στον διπλανό εκτός αν έχουμε κοινές καταβολές ή... "προγραμματισμό". Είναι δικά μας τα συναισθήματα μια και δεν μπορεί κάποιος να μας κάνει να αισθανθούμε κάτι. Το μόνο που ισχύει είναι το να κάνει κάτι κάποιος που θα μας προκαλέσει να αντιληφθούμε μια κατάσταση κάπως. Για την ομαλή λειτουργία μας στην κοινωνία, στις κοινότητες μας, χρειάζεται να συμφωνούν και με τις οπτικές των άλλων, με μία εμπιστοσύνη στην "πραγματικότητα". Κάποτε το καταφέρνουμε και κάποτε όχι. Έτσι, μαζί να επεξεργαζόμαστε την αυθεντικότητα του κινδύνου και μαζί τον αντιμετωπίζουμε.
Έτσι, επιτυγχάνουμε τον τελικό σκοπό να βρίσκουμε τις πιθανές λύσεις στις κοινές απειλές και να ανήκουμε σε μια ασφαλή κοινότητα, με εμπιστοσύνη στη δράση επί κοινών σκοπών.
Ένας καρχαρίας, μηχανικός ή μη, είναι ένα σαρκοβόρο ψάρι που ορμά από τα βάθη της θάλασσας ως κυνηγός. Φαντάζομαι πως κάπου, σε μια παράλληλη διάσταση, μια κοινωνία ζώων ίσως έχει μια ταινία για το κυνηγό άνθρωπο που σε μια στιγμή πυροβολεί το ανυποψίαστο ζώο. Ένας αγώνας για την επιβίωση.
Ο τρόμος, είναι άνισος για να διαχειριστεί ένα παιδί που αισθάνεται τόσο μικρό και ανήμπορο στην όποια απειλή. Όλοι κρύβουμε μέσα μας ένα τέτοιο, που μεγάλωσε με κλονισμό της εμπιστοσύνης του και μπορεί να έχει έφεση σε συνωμοσίες ή οτιδήποτε μεγαλύτερο από αυτό. Φυσικά, όσο μεγαλώνουμε εμείς, δε μεγαλώνουν και οι απειλές ανάλογα, απλά οι εμπειρίες μας περιέχουν περισσότερη αντίληψη για κινδύνους. (πχ. Το παιδί πεινάει τώρα. Ο ενήλικας φοβάται πως θα πεινάσει στη ζωή του.)
Αρκεί να αποκρυπτογραφήσουμε αν, στη ζωή που ζούμε και για την δική μας επιβίωση, πρέπει να κινδυνεύσουν άλλοι.
Αν για να επιβιώσουν άλλοι, πρέπει να κινδυνεύσουμε εμείς. Είναι "ο θάνατος σου η ζωή μου"; Έχουμε χώρο για όλους;
Ζούμε σε μια εποχή που όλοι έχουμε αρκετές επιλογές, και όχι "τυφλά" ψευδό-διλήμματα.
Αρκεί να εξερευνήσουμε αν υπάρχει αυτή η "τεχνητή έλλειψη" που προκαλούν κάποιοι πλεονέκτες γύρω μας.
Για τη σχέση με τον φόβο μας, έχουμε άλλο ένα άρθρο "το Κουνέλι".
Πηγή φωτό: imdb
Comments