(αν προτιμάτε μπορείτε να ακούσετε το podcast εδώ)
Πριν χρόνια ήμουν σε μια σχέση που πλέον θα την χαρακτήριζα κακοποιητική. Όχι γιατί υπήρχε σωματική βία, αλλά γιατί ήταν τόσο τοξική που πραγματικά στιγμάτισε εκείνη την εποχή για μένα. Φυσικά τότε σκεφτόμουν πως "ε, έτσι είναι οι σχέσεις...". Αν και αυτό ήξερα από τους γύρω μου, κάτι μέσα μου δεν ταίριαζε.
Ήμουν με μια κοπέλα αρκετά ανταγωνιστική. Όχι ότι κι εγώ πήγαινα πίσω. Ήταν τόσο σημαντικό και για τους δυο μας να έχουμε δίκιο και τόσο συχνά "αδικούμασταν" ο ένας από τον άλλον, που ήταν απλά αφόρητο. Αυτό το μείγμα συναισθημάτων, το να αγαπάς αλλά και να θες να εκδικηθείς για "το κακό που σου κάνει", είναι κάτι τόσο διφορούμενο που δεν το χωράει εύκολα ο νους.
Οι καυγάδες μας ήταν ηχηροί, αλλά και οι σιωπές μας αχανείς. Συχνά λεγόταν "ναι, κάνε ότι νομίζεις..." ή "αφού δεν καταλαβαίνεις, δεν ασχολούμαι άλλο...". Ήμασταν σημαντικοί ο ένας για τον άλλον, αλλά η σχέση μας ήταν κάτι σαν το τρενάκι του τρόμου στο λούνα-πάρκ. Φυσικά, τα συναισθήματα μας, μόνο αδιαφορίας δεν ήταν, παρά τα λεγόμενά μας. Αν ήταν πραγματική αδιαφορία, απλά θα χωρίζαμε.
Σε μία από τις πολλές μας διενέξεις θυμάμαι να της λέω "Δεν είναι δυνατόν να μιλάμε εδώ και δυο ώρες και να μην καταλαβαινόμαστε! Έχουμε σοβαρό πρόβλημα επικοινωνίας!" και η απάντησή της ήταν "ΤΙ;;; Εγώ δεν επικοινωνώ; ΕΣΥ δεν επικοινωνείς!".
Αυτό ήταν το σημείο που κατάλαβα "η μπάλα είχε χαθεί", Τότε ήταν που αποφάσισα πως ανεξαρτήτως του αν θα μέναμε μαζί ή θα χωρίζαμε, ήταν σημαντικό να καταλάβω πως συνεισφέρω εγώ στη δημιουργία αυτού του χάους. Τις επόμενες ημέρες, παρακολούθησα τη συμπεριφορά μου και σε άλλες σημαντικές σχέσεις. Με γνώμονα το πως αισθανόμουν, έψαχνα για κοινά χαρακτηριστικά. Είδα κοινά, στην επικοινωνία με τους γονείς μου, με άτομα στην εργασία μου, στις συναλλαγές μου, ήταν ένα μοτίβο που αν και με άλλες εκφράσεις, εμφανιζόταν σε τομείς της ζωής μου.
Ήταν μερικά σημάδια που μου τράβηξαν την προσοχή:
Το πρώτο ήταν πως σιγά-σιγά ανέβαιναν οι σφυγμοί μου και ο τόνος της φωνής. Καταλάβαινα δηλαδή πως αγχωνόμουν, είτε προς το θυμό είτε προς την απογοήτευση/απόγνωση για κάτι που δεν έπαιρνα. Πρόσεξα επίσης πως όταν οι τόνοι είχαν ανέβει, ή ένας από τους δύο μας είχε αποσυνδεθεί συναισθηματικά, η επικοινωνία είχε χαθεί.
Τέλος, πρόσεξα πως όποιο και να ήταν το αποτέλεσμα, έμενα με μια έντονη πικρία στο στόμα.
Κατάλαβα επίσης πως:
Τα συναισθήματά μου ήταν πιο σημαντικά από τα λογικά επιχειρήματα, ειδικά όταν ήδη είχαν ανέβει οι τόνοι (γίνεται "διαγωνισμός έντασης φωνής").
Όταν μου αρνούνταν τα επιχειρήματά μου ή όταν εκτόξευταν κριτική επί προσωπικού (πχ "πολύ που σε νοιάζει...", ή "μη λες βλακείες" ή "είσαι απαράδεκτος" κ.α.) τότε μου έμοιαζε να απειλείται η αξία μου και αντιδρούσα έντονα!
Αναρωτιόμουν:
Όταν συμβαίνει αυτό, τι ευθύνη έχω εγώ και τι ευθύνη έχει ο άλλος;
Τελικά, τι δικαιούμαι εδώ; Ποιος "φταίει";
Τί κάνουμε όταν ξεκινάνε τέτοιες "συζητήσεις";
Πως τροποποιείται η επικοινωνία ώστε να είναι πιο αποδοτική και να μην καταλήγει σε αέναη διαμάχη;
Η επιτυχημένη επικοινωνία χρειάζεται συναίσθηση του τι συμβαίνει -σύμφωνα με τον Μάρσαλ Ρόζενμπεργκ-, πριν ακόμα ανέβουν οι τόνοι ή μονιμοποιηθεί το άγχος.
Πρώτα, χρειάζεται να παρατηρήσω τι είναι γεγονός και να το ξεχωρίσω από τις ερμηνείες. Για παράδειγμα άλλο το "έχεις να μου μιλήσεις 3 ώρες" και άλλο το "αδιαφορείς για μένα".
Δεύτερον, εΙναι απαραίτητη η παρατήρηση και έκφραση των συναισθημάτων. Δεν είναι συναίσθημα αυτό που συχνά λέγεται: "αισθάνομαι πως δεν μου δίνεις σημασία". Συναίσθημα μπορεί να είναι η λύπη, η απογοήτευση, ο θυμός κλπ. Μπορώ να μάθω να αναγνωρίζω τι πραγματικά αισθάνομαι, εκπαιδεύοντας τον εαυτό γι αυτό τον σκοπό. Μπορώ για παράδειγμα -όσο κι αν φαίνεται "παιδικό"- να κάνω μια λίστα συναισθημάτων για να διαλέξω πως να περιγράψω την κατάστασή μου.
Σε τρίτη φάση, βασικό είναι να μπορώ να ανακαλύψω ποια είναι η πραγματική μου ανάγκη πίσω από το συναίσθημα που εξέφρασα, και να την πω. Αν καταφέρω να εκφράσω ξεκάθαρη ανάγκη, βγάζω από την εξίσωση το ποιος "φταίει". Η ανάληψη της προσωπικής μου ευθύνης, οδηγεί στο επόμενο...
Τέταρτο βήμα που είναι το να απευθύνω το αίτημά μου. Αυτό το βήμα, αν και βασικό, συνήθως μας είναι φυσικά "ξένο" καθότι, από μωρά, χωρίς να έχουμε εκφραστεί λεκτικά, οι γονείς/φροντιστές μας έσπευδαν να ερμηνεύσουν τη συμπεριφορά μας και να απαντήσουν στις ανάγκες μας. Όταν ως ενήλικας κληθώ να ζητήσω την κάλυψη αναγκών μου από άλλους ενήλικες, χρειάζεται να είμαι σαφής. Για παράδειγμα, είναι άλλο το να πω "θα ήθελα να δείχνεις περισσότερη υπευθυνότητα" και άλλο να έχω επεξεργαστεί την ανάγκη μου λέγοντας "Αγχώνομαι με τα οικονομικά και ειδικά τον λογαριασμό του ρεύματος. Αν φροντίζεις να κλείνεις το κλιματιστικό όταν φεύγεις, μου δείχνεις πως με συμμερίζεσαι, κάτι που το έχω ανάγκη".
Σημαντικό επίσης είναι στο τέλος κάθε επικοινωνίας να ζητώ από τον συνομιλητή μου να καθρεφτίσει αυτό που του είπα για να αποφευχθούν παρεξηγήσεις που θα ακυρώνουν το σκοπό της επικοινωνίας. Πολλές επίσης είναι και οι φορές που μπορεί να μην ζητήσω επιβεβαίωση γιατί φοβάμαι μια πιθανή διαφωνία κάτι που χρειάζεται αναγνώριση και διαχείριση.
Αν, κλείνοντας, πάω πίσω σε εκείνη την ατυχή "επικοινωνία", στην αρχή, καταλαβαίνω πως συχνά και οι δύο βλέπαμε 1-2 κομμάτια από ένα παζλ και προσπαθούσαμε να μαντέψουμε την εικόνα, συχνά ατυχώς. Έστω μια λέξη του άλλου, την χρησιμοποιούσαμε για να επιβεβαιώσουμε τις καταστροφολογικές μας πεποιθήσεις. Έλειπε η αναγνώριση των συναισθημάτων μας, έλειπε η εποικοδομητική έκφραση των αναγκών μας.
Να μην σας κοροϊδεύω. Ακόμα και τώρα πέφτω στην παγίδα της "υπεράσπισης πατριών εδαφών" όταν ακούω κάτι που "πατάει τα κουμπιά μου". Απλώς πλέον, το αντιλαμβάνομαι νωρίς και ακολουθώ την παραπάνω διαδικασία. Καταλαβαίνω πως ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ λάθος, ακόμα κι αν ΚΑΝΩ λάθος. Τα συναισθήματα είναι πανανθρώπινα, απλώς έχουν διαφορετικές εκφράσεις. Αυτό που μας συνδέει είναι η κοινή μας γλώσσα, γεμάτη συναισθήματα, που όταν τα καταλαβαίνουμε μπορούμε και να τα επικοινωνήσουμε και να αισθανθούμε ασφάλεια για να συνεργαστούμε.
Άγγελος Ιωακειμίδης,
Σημείωση: Το παραπάνω, είναι βασισμένο στο σεμινάριο "Μιλάω, με ακούς; Ο Κλειδάριθμος της Λειτουργικής Επικοινωνίας" που γίνεται στο ΚΥΜΑ ζωής.