"Εσύ έχεις δίκιο κι εγώ την ησυχία μου" - γερμανικό ρητό
"Πήγα και τον έπιασα στα πράσα. Τουλάχιστον ξέρω πως δεν τρελάθηκα."
"Δεν πρόκειται να λειτουργήσει έτσι. Αλλά δε μ' ακούς!"
"Στο είχα πει. Δε στο είχα πει; Ε, κάνε ότι θες."
Πόσες είναι οι φορές που ΞΕΡΟΥΜΕ πως αυτό που πιστεύουμε είναι μια απόλυτη αλήθεια;
Πόσες είναι οι φορές που ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να πείσουμε πως τα πράγματα είναι όπως τα καταλαβαίνουμε ή τα υποθέτουμε;
Πόσες είναι οι φορές που ψάχνουμε στα μάτια των άλλων την αποδοχή του πόσο "ΣΩΣΤΟΙ" είμαστε;
Τόσες όσες χρειάζεται να ΑΠΟΔΕΙΞΟΥΜΕ κάτι, είτε σε εμάς, είτε στους άλλους.
"...όχι πως έχω να αποδείξω κάτι, αλλά..."
Αλλά να αποδείξουμε τί; Μα οτιδήποτε. Από τα μικρά μας χρόνια, όταν ψάχναμε την έννοια της εμπιστοσύνης, της αξιοπιστίας, στην ουσία ψάχναμε να βρούμε τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους παίζεται αυτό το παιχνίδι που λέμε "ζωή". Εκεί χανόμασταν στους διαδρόμους του μυαλού μας για το τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Εκεί βρίσκαμε τι έχει νόημα να επιδιώξουμε και να υποστηρίξουμε αλλά και τι να αφήσουμε να φύγει, να προσπεράσει, να πέσει κάτω. Γιατί; Μα απλά διότι σε μία διαδικασία που δεν σταματά όλη μας τη ζωή, αναζητούμε τι έχει σημασία.
Και τι έχει σημασία; Τι μας είναι σημαντικό; Τι είναι σημαντικό για τους άλλους; Ανήκουμε κάπου, όταν αυτό που είναι σημαντικό και για άλλους, ταιριάζει με το τι είναι σημαντικό για εμάς. Από τις ποδοσφαιρικές ομάδες και τα πολιτικά κόμματα, μέχρι τη μόδα -κάθε είδους- και την ερμηνεία συμπεριφορών. Για το τι είναι "δίκαιο" έχει σχηματιστεί και εγκλιματίσει όχλος, πορεία, κίνημα, οργανισμός. Από τον ΟΗΕ και τη WWF, μέχρι την δικαστική εξουσία και τη θρησκεία, ζούμε ζωές ψάχνοντας σύμφωνα με το τι είναι αληθινό, συγκρίνοντας αυτό που ζούμε καθημερινά, με κάποιο σύστημα κανόνων, είτε αυτοί είναι επιστημονικά βασισμένοι, είτε βασισμένοι στην παράδοση, την πίστη, την... "κοινή λογική". Αυτή η τελευταία μάλιστα, είναι σημαντική ΑΚΡΙΒΩΣ διότι είναι "κοινή". Κοινή με άλλους ανθρώπους, ομοϊδεάτες.
Έτσι λοιπόν, κάποτε προσέξαμε πως αν σκεφτόμαστε και δρούμε σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες που έχουμε μάθει από το περιβάλλον μας ως "σωστούς" και "δίκαιους", είμαστε ασφαλείς από τον εξοστρακισμό. Καταλάβαμε πως όταν έχουμε δίκιο, η ιστορία της ζωής μας βγάζει νόημα. Συνειδητοποιήσαμε πως η εγκεφαλική διαδικασία που δίνει το σήμα στο σώμα να μας εκχύσει σεροτονίνη -την ορμόνη της απόλαυσης- επαναλαμβάνεται όταν επιβεβαιωνόμαστε. Και εκεί είναι που αποφασίζουμε πως ΠΡΕΠΕΙ να έχουμε δίκιο. Στο βιβλίο του "The Righteous Mind" o Jonathan Haidt, μας λέει πως όταν μαζευόμαστε "πολλοί νοματαίοι", ιδρύουμε σχολές σκέψης και έτσι περνάμε από τον "εγωιστικό πίθηκο" στο "σμήνος μελισσών" που συνηχούν για έναν κοινό σκοπό. Είναι το σημείο που το μυαλό μας, το αυτόματο που ψάχνει να βρει μοτίβα, επιβεβαιώνει τις προκαταλήψεις μας, κλείνοντας τον κύκλο του "έχω δίκιο". Είναι το σημείο που νομίζω πως σκέφτομαι λογικά, ενώ η διαδικασία επιβεβαίωσης είναι ΒΑΡΕΩΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ. Δηλαδή, όταν έχω μεγάλη ανάγκη να επιβεβαιώσω αυτό που πιστεύω (να αυτοεπιβεβαιωθώ), βλέπω το κάθε φαινόμενο μέσα από το φίλτρο που επιβεβαιώνει την οπτική μου, και ίσως να απορρίπτει τις άλλες.
Εδώ ο Robert Sokolowski στην "Εισαγωγή στη Φαινομενολογία" μας λέει πως για να μπορέσω να παρατηρήσω ένα φαινόμενο, χρειάζεται να διαχωρίσω το γεγονός από την άποψή μου για αυτό, κάτι που σημαίνει πως χρειάζομαι παραπάνω από μία οπτικές γωνίες για να αντιληφθώ την αποδοτικότητα, την ορθότητα, τη σημασία του. Αυτό σημαίνει πως χρειάζεται να αμφιβάλλω για την ίδια μου την αντίληψη, κάτι που είναι αντίθετο σε αυτό που μου λέει το ένστικτό μου. Είναι κάτι που μου αυξάνει το άγχος. Αυτό είναι κάτι που με απειλεί, ειδικά αν έχω "δέσει" την άποψή μου με την ταυτότητά μου μέσα στην κοινωνία. "Τιμώ τα παντελόνια που φοράω", λέει. "Δεν είμαι από αυτούς που άλλα λένε σήμερα και άλλα αύριο", λέει. "Θα μπορείς πάντα να με εμπιστεύεσαι σα μάνα σου", λέει. Στην εποχή που όλα αλλάζουν μέρα με τη μέρα, οι σταθερές γίνονται όλο και πιο απαραίτητες για τη μείωση του άγχους μας, ακόμα κι αν είναι σταθερές που δε μας αρέσουν. Αρκεί να είναι σταθερές. "Καλύτερα το διάολο που ξέρεις από το διάολο που δεν ξέρεις" λένε οι Άγγλοι.
Εκεί λοιπόν είναι και η "τρύπα" στην οποία πέφτουμε: "Μα δεν το βλέπεις; Έχω δίκιο!"
Διότι αν δεν έχω δίκιο... τι αξία έχει η γνώμη μου; Χρειάζεται να είμαστε 100% σίγουροι (;).
Για να φτάσω να έχω την ησυχία μου, είτε έχω δίκιο -μέσα στην ομάδα- είτε όχι, χρειάζεται να έχω πείσει τον εαυτό μου πως δεν κινδυνεύει η θέση, η αξία μου. Όταν προσπαθώ να έχω δίκιο πάντα, θα έρθω σε αντιπαράθεση προσπαθώντας να αποδείξω τη γνώμη μου, μη αντέχοντας να κάνω λάθος. Μα, χωρίς λάθη, η επιστήμη δε θα ήταν πουθενά και τίποτα.
Θα μπαίνατε σε ένα διαστημόπλοιο, ένα υποβρύχιο, καλά-καλά ένα αυτοκίνητο, όπου οι δημιουργοί τους δεν είχαν δοκιμάσει, αποτύχει ξαναδοκιμάσει, βελτιώσει και τελικά εξασφαλίσει πως είναι όσο πιο ασφαλή θα μπορούσαν να είναι; Κάποιοι χρειάστηκε να μην έχουν δίκιο, δηλαδή να κάνουν λάθος και να το παραδεχτούν και να πάνε παρακάτω.
Αν δεν μπορώ να πάω παρακάτω από τα λάθη μου, δηλαδή να αποδεχτώ τις τύψεις του λάθους που έκανα, και να μην υποπέσω στην κρυφή ντροπή του "είμαι λάθος, και γι αυτό κάνω λάθη", τότε ούτε να ζητήσω τη συγγνώμη μπορώ, ούτε να κάνω κάτι άλλο από αυτό που έκανα μέχρι τώρα. Δηλαδή, εγκλωβίζομαι.
Έτσι λοιπόν, τι προτιμάω;
Να έχω εγκλωβιστεί σε ένα πιθανό "δίκιο" ή να έχω την ησυχία μου όπως το σωστό, είτε το κατέχω εγώ, είτε το μοιραστούν άλλοι με εμένα, θα το έχω και θα ανήκω χωρίς το άγχος και την τριβή της διαμάχης;
Τι θα κερδίσει, ο φόβος μου για το λάθος, ή η πανανθρώπινη ανάγκη για την εξέλιξη;
Εγώ προσωπικά, συχνά προτιμώ να κάνω λάθος.
Έτσι τουλάχιστον επιβεβαιώνω το ότι μαθαίνω κάτι καινούριο.